Vlinders van Escher

De vlinders zoals gebruikt in de rechter bovenhoek van deze website is een vrije interpretatie van de ingekleurde tekening ‘vlinders’ van Escher zoals hierlangs weergegeven (copyright Cordon Art BV Baarn). Het is een omgekeerde cirkel limiet zoals Escher ze wel eens vaker heeft gemaakt. Tevens bevat het de kenmerken van een mandala: het bevat een geometrisch patroon dat metafysisch of symbolisch de kosmos uitbeeldt waarbij de aandacht automatisch op het midden wordt gericht. De psychiater Carl Jung zag de mandala als voorstelling van het onbewuste zelf. De cirkel is tevens in aangepaste vorm op de voorkant van het boek ‘Collectief Organiseren’ verschenen.

Multifocale bril
Het bijzondere van deze tekening is dat je er verschillende niveaus in kunt zien. De afzonderlijke vlinders zijn zichtbaar. Je kunt de vlinders ook in groepen zien als je de zwarte lijnen volgt. Maar het is bijvoorbeeld ook mogelijk om – over de zwarte lijnen heen – de kleuren volgend – weer andere groepen met vlinders te zien in de vorm van cirkels. Je kunt de verschillende niveaus echter niet allemaal tegelijk zien. Dat blijft lastig omdat we als mensen niet van nature zijn uitgerust met een multifocale bril.

Gepolariseerde beeldvorming: een ‘wij’ versus een ‘zij’
Eschers vlinders is niet alleen te gebruiken om de beperkingen van onze menselijke waarneming aan te tonen, maar kan ook als illustratie gelden voor wat mensen zien in een organisatie: of het een of het ander, een indeling volgends de zwarte lijnen of de indeling volgens de kleurcirkels. Gepolariseerde waarneming komt ook in de dagelijkse praktijk van veel organisaties. We spreken dan over ‘wij – zij’ beeldvorming, we hebben de eigen groep en anderen. Vaak in stand gehouden door etnocentrische en groepsdynamische processen en doorgaans lastig te doorbreken. Tevens een uitdaging voor veel veranderkundigen.

Deze gepolariseerde waarneming is te doorbreken wanneer je mensen uit hun comfortzone van de eigen groep haalt en door elkaar in andere samenstellingen, individueel laat nadenken over wat er om hen gebeurd. Anders geformuleerd: wanneer je het gehele sociale systeem uitnodigt om aan diverse kleine tafels opgesteld in één zaal, deel te nemen aan een dialoog. De tafelgroepsamenstelling kan daarbij de formele scheidslijnen van bestaande echelons en afdelingen volgen (de zwarte lijnen uit de illustratie) maar dit levert doorgaans een bevestiging op van de dagelijkse praktijk. Interessant wordt het wanneer we gaan nadenken over alternatieve groepssamenstellingen, bijvoorbeeld wanneer we deze laten aansluiten bij de doelstelling van de bijeenkomst(en). Bijvoorbeeld door de meer informele lijnen in een organisatie (de gekleurde cirkels) te volgen.

Whole Scale Change
Vanuit het Whole Scale Change gedachtegoed is het van belang dat hoe dan ook alle kleuren van het sociale systeem dat in de zaal zit ook aan de tafels vertegenwoordigd is. Dat de samenstelling van de zaal als het ware een hologram is. Dat elke tafelgroep qya samenstelling een identieke weerspiegeling is van de samenstelling van die van de zaal (het geheel). Afhankelijke van de doelstelling kan het ook interessant zijn om de vlinders met meerdere kleuren, de mensen die deel uitmaken van meerdere groepen, samen te brengen aan 1 tafel met de zogenoemde regiembewakers (van één kleur). Daarbij gedisciplineerd, enkele dialoogregels volgend levert het niet alleen kleurrijke en vaak verfrissende belevingen op, maar is het doorgaans ook de basis voor een constructieve dynamiek.

Vlinder als symbool voor verandering
De vlinder is een wonderlijk wezen. Zijn leefwijze is fascinerend: de manier waarop hij zich van rups tot vlinder ontpopt staat in veel culturen symbool voor transformatie, verandering en wedergeboorte. Vlinders kennen, net zoals kevers, vliegen en muggen, een metamorfose. Het woord metamorfose is afkomstig van het Griekse μεταμόφωσις (metamórphosis) en betekent bijvoorbeeld in de biologie ook gedaanteverwisseling zoals dit plaatsvindt bij geleedpotigen en amfibieën.